Tercümanlık nasıl bir meslek
TERCÜMANLIK HAKKINDA RADYO MÜLAKATI
Henry Liu, Yeni Zelanda'nın en üst düzey protokol tercümanlarından biri (İngilizce-Çince). Birkaç başbakan eskitmiş. Birleşmiş Milletler, UNESCO nezdinde kabul edilen Tercümanlar Federasyonu’nun ilk Yeni Zelandalı üyesi. Tercümanlıkla ilgili uluslararası kongrelerde sunumlar, seminerler ve çalıştaylar düzenliyor. Radyo sunucusunun şivesi çok şeker, tam bir Yeni Zelanda, Avustralya şivesi. Henry ise, eeehm, ohmmm, o o o diye biraz gevelese de, şivesi yıllardır yaşadığı ve çalıştığı Yeni Zelanda’nın şivesine direnmeye çalışır gibi. Henry, radyo programında verdiği mülakatta, dinleyicilerinden gelen şu "sıkça sorulan sorulara" şöyle cevap vermiş:
İyi okumalar ve iyi dinlemeler.
1. Mütercim-Tercümanlık (Translation-Interpretation) arasındaki fark nedir?
Cevap: Biri yazılı, diğeri sözlü.
Cevap: Biri yazılı, diğeri sözlü.
2. Bir tercüman, bildiği tüm dillerde tercümanlık yapmalı mıdır?
Cevap: Hayır. En iyi bildiği dilde, tek yönlü ve anadiline doğru yapılmalıdır. Sonradan öğrenilen dillerde sektörel terminoloji eksikliği sıkıntı yaratabilir. Hukuk konuşurken bir hukukçu gibi, madencilik konuşurken bir madenci gibi konuşabilmek gerekir.
Cevap: Hayır. En iyi bildiği dilde, tek yönlü ve anadiline doğru yapılmalıdır. Sonradan öğrenilen dillerde sektörel terminoloji eksikliği sıkıntı yaratabilir. Hukuk konuşurken bir hukukçu gibi, madencilik konuşurken bir madenci gibi konuşabilmek gerekir.
3. Çapraz çeviri (iki yabancı dil de anadil değil) yapılmalı mıdır?
Cevap: Mecbur olmadıkça, hayır. Ardıl çeviri yapılabilir ama simültane yapılmamalı.
Cevap: Mecbur olmadıkça, hayır. Ardıl çeviri yapılabilir ama simültane yapılmamalı.
4. Her devlet başkanının veya siyasi liderin kendi tercümanı olmalı mıdır?
Cevap: Bu öncelikle bir güven meselesi. Başkanın tercümanın yetkinliğinden emin olması gerekir.
Cevap: Bu öncelikle bir güven meselesi. Başkanın tercümanın yetkinliğinden emin olması gerekir.
5. Bir tarafın tercümanı, diğer tarafın tercümanını denetlemeli midir?
Cevap: Evet. Bu kulvarda çalışanlar birbirlerini bilirler zaten. Dar bir çevredir.
Cevap: Evet. Bu kulvarda çalışanlar birbirlerini bilirler zaten. Dar bir çevredir.
6. Tercüman, dil konusunda hassaslaşır mı?
Cevap: Evet. Sözlü iletişim insanlara özel ve hassas bir şeydir. Gazetecilikte ve radyoculukta da böyledir. Ne söylediğiniz ve nasıl söylediğiniz çok önemlidir. Bu bağlamda makine çevirisi niyet ve üsluptan yoksun olduğundan karmaşa yaratabilir.
Cevap: Evet. Sözlü iletişim insanlara özel ve hassas bir şeydir. Gazetecilikte ve radyoculukta da böyledir. Ne söylediğiniz ve nasıl söylediğiniz çok önemlidir. Bu bağlamda makine çevirisi niyet ve üsluptan yoksun olduğundan karmaşa yaratabilir.
7. En zor dil hangisidir?
Cevap: Anadilse, hiçbir dilde zorluk yoktur.
Cevap: Anadilse, hiçbir dilde zorluk yoktur.
8. Mandarin ve Kanton Çincesi arasındaki fak nedir?
Cevap: Mandarin standart veya resmi dil, Kanton Çincesi ise bölgesel bir şive, ağız.
Cevap: Mandarin standart veya resmi dil, Kanton Çincesi ise bölgesel bir şive, ağız.
9. Aynı şeyi çeviren iki tercüman arasında ne fark vardır?
Cevap: Her yiğidin (tercümanın) bir yoğurt yiyişi vardır. Tercüman, yetkinliğine göre tercih edilir veya edilmez.
Cevap: Her yiğidin (tercümanın) bir yoğurt yiyişi vardır. Tercüman, yetkinliğine göre tercih edilir veya edilmez.
10. Uygunsuz veya kırıcı bir konuşmayı nasıl çevirirsiniz?
Cevap: Diplomatik kriz çıkmaması için, iyi niyet kapsamında üslup anlamında ne gerekiyorsa yapılır. Yine de tercüman olarak fazla müdahale etmek uygun olmaz.
Cevap: Diplomatik kriz çıkmaması için, iyi niyet kapsamında üslup anlamında ne gerekiyorsa yapılır. Yine de tercüman olarak fazla müdahale etmek uygun olmaz.
11. Kadın tercümanla erkek tercümanın çevirileri birbirinden farklı mıdır?
Cevap: Algı farklıysa, çeviriyi farklı kılan, cinsiyet değil, kişiliktir. İnsandan insana değişir.
Mesela, yakınlarda Homeros’un İlyada ve Odysseia destanları bir kadın tarafından çevrildi. Hem yeni bir dil kullanıldığı için, hem de bir kadın bakış açısından çevrildiği için enteresan bir sürüm oldu.
Cevap: Algı farklıysa, çeviriyi farklı kılan, cinsiyet değil, kişiliktir. İnsandan insana değişir.
Mesela, yakınlarda Homeros’un İlyada ve Odysseia destanları bir kadın tarafından çevrildi. Hem yeni bir dil kullanıldığı için, hem de bir kadın bakış açısından çevrildiği için enteresan bir sürüm oldu.
12. Makine çevirisi ve bilgisayar destekli çevirinin geleceği nasıl görünüyor?
Cevap: Küreselleşirken yazılı ve sözlü çeviriye talep artıyor. Makinelerin tamamen insan çevirisinin yerine geçmesi pek mümkün değil. İnsanlara özel olan iyi veya kötü niyet, üslup, karakter, düşünme ve yorumlama yetileri makinelerde yok. Ayrıca yerelleştirme de insanlar tarafından istenen bir şey, makine burada genel kalıyor. Netflix’te bir diziyi Yeni Zelanda şivesiyle yapılmış dublajla veya alt yazısıyla izlemek daha keyifli. Makine ise genel ve düz bir İngilizce yapıyor.
Cevap: Küreselleşirken yazılı ve sözlü çeviriye talep artıyor. Makinelerin tamamen insan çevirisinin yerine geçmesi pek mümkün değil. İnsanlara özel olan iyi veya kötü niyet, üslup, karakter, düşünme ve yorumlama yetileri makinelerde yok. Ayrıca yerelleştirme de insanlar tarafından istenen bir şey, makine burada genel kalıyor. Netflix’te bir diziyi Yeni Zelanda şivesiyle yapılmış dublajla veya alt yazısıyla izlemek daha keyifli. Makine ise genel ve düz bir İngilizce yapıyor.
13. En üst düzeyde çevirmenlerde hangi şartlar aranır?
Cevap: Siyasetçiler veya diplomatlara çeviri yapmakla, bir mülteciye çeviri yapmak arasında fark yoktur. Güvenilirlik, gizlilik, tarafsızlık, doğruluk ve eksiksizlik önemlidir. Meslek etiğini ve standartlarını gözeten meslek kuruluşlarının ve STK’ların bünyesinde yer almak güven verir. Çevrilecek metinlerin veya konuşmaların dijital ortama taşınmaları, özellikle siyasi işlerde gizlilik açısından sıkıntı yaratabilir. Google’a bir şey sorduğumuzda aslında onu bilgiyle beslemiş oluyoruz. Google Çeviri’nin ürettiği çeviri, ham bir ürün olsa da, bir yerlerde kullanılıyor. Bu ürün, başka bir yerde kaynak olarak da kullanılabiliyor. Böylelikle, hatalar dalga dalga sürükleniyor. Ürün dediğimiz şeye dikkat etmek gerekir.
Cevap: Siyasetçiler veya diplomatlara çeviri yapmakla, bir mülteciye çeviri yapmak arasında fark yoktur. Güvenilirlik, gizlilik, tarafsızlık, doğruluk ve eksiksizlik önemlidir. Meslek etiğini ve standartlarını gözeten meslek kuruluşlarının ve STK’ların bünyesinde yer almak güven verir. Çevrilecek metinlerin veya konuşmaların dijital ortama taşınmaları, özellikle siyasi işlerde gizlilik açısından sıkıntı yaratabilir. Google’a bir şey sorduğumuzda aslında onu bilgiyle beslemiş oluyoruz. Google Çeviri’nin ürettiği çeviri, ham bir ürün olsa da, bir yerlerde kullanılıyor. Bu ürün, başka bir yerde kaynak olarak da kullanılabiliyor. Böylelikle, hatalar dalga dalga sürükleniyor. Ürün dediğimiz şeye dikkat etmek gerekir.
14. Devlet başkanları arasında çevirirken alınan notlar ne oluyor?
Cevap: Bizde yasa gereği notlar imha edilir. Yasa yoksa yanlış kişilerin eline geçmemeleri için ne gerekiyorsa yapılır. Trump’ın çevirmenini bilgi almak için sıkıştırmışlar mesela.
Cevap: Bizde yasa gereği notlar imha edilir. Yasa yoksa yanlış kişilerin eline geçmemeleri için ne gerekiyorsa yapılır. Trump’ın çevirmenini bilgi almak için sıkıştırmışlar mesela.
15. Simültane çeviride gecikme oluyor mu?
Cevap: Eş zamanlı olsa bile tamamen doğaçlama değil. Söylenen söz, algılanmak, bilişsel işlemden geçmek ve nihayet “yorumlanmak” (interpretation) zorundadır. Hız önemli ama fiillerin sonda olduğu dillerde (Almanca ve Japonca gibi) beklemeyi bilmek ve sağduyulu, uyanık olmak gerekir.
Cevap: Eş zamanlı olsa bile tamamen doğaçlama değil. Söylenen söz, algılanmak, bilişsel işlemden geçmek ve nihayet “yorumlanmak” (interpretation) zorundadır. Hız önemli ama fiillerin sonda olduğu dillerde (Almanca ve Japonca gibi) beklemeyi bilmek ve sağduyulu, uyanık olmak gerekir.
16. Liderler basın toplantısında az önce sizin çeviri yaptığınız toplantıda şahit olduğunuz şeylerden farklı şeyler söylerlerse, ne yaparsınız?
Cevap: Bu çok mümkün değil ama toplantı onların toplantısı, benim değil. Kamuoyuyla ve basınla ne paylaşacaklarına kendileri karar verirler.
Cevap: Bu çok mümkün değil ama toplantı onların toplantısı, benim değil. Kamuoyuyla ve basınla ne paylaşacaklarına kendileri karar verirler.
17. Bu ikilemi kanıtlamak veya bir yalanı ortaya çıkarmak için tercümanın şahitliğine ve ifadesine başvurabilirler mi?
Cevap: Buna hukukçular karar verir. Toplantının içeriği hakkında bilgi paylaşmak meslek ahlakına aykırıdır.
Cevap: Buna hukukçular karar verir. Toplantının içeriği hakkında bilgi paylaşmak meslek ahlakına aykırıdır.
18. Zorlayıcı bir meslek mi?
Cevap: Evet. Dikkat ve akıl gerektiren bir meslek. Harry Potter çevirisi de, mültecilerle ilgili çeviri de, teknoloji transferi çevirisi de kendine has terimler içerir. Doğru terimleri kullanmak çok önemli. Bunlar tarihe geçiyor. Büyük sorumluluk.
Cevap: Evet. Dikkat ve akıl gerektiren bir meslek. Harry Potter çevirisi de, mültecilerle ilgili çeviri de, teknoloji transferi çevirisi de kendine has terimler içerir. Doğru terimleri kullanmak çok önemli. Bunlar tarihe geçiyor. Büyük sorumluluk.
19. Tam olarak mesleki yeterliliğinizi nasıl ifade edersiniz?
Cevap: Olması gerekenler: Dil yeterliliği, yazılı ve sözlü çevirmenlik alanında mesleki eğitim ve gerisi hayat bilgisi.
Cevap: Olması gerekenler: Dil yeterliliği, yazılı ve sözlü çevirmenlik alanında mesleki eğitim ve gerisi hayat bilgisi.
About H.Liu
Dr. Henry Liu, President of FIT
Dr Henry Liu is a consultant interpreter in English, Chinese and French.
Experienced at the highest level of professional interpreting, he has been an interpreter for heads of state and other dignitaries. His specialties are law, diplomacy and international trade.
A long time member of the New Zealand Society of Translators and Interpreters (NZSTI), he has been instrumental in bringing together practitioners of Maori, English, and New Zealand Sign Language.
Henry is the first council member from New Zealand in FIT's 60 year history. He was elected onto the FIT Council at the 2008 Shanghai Congress with the 4th highest vote, and Vice-President at the 2011 San Francisco Congress.
He is an active interpreting and translation educator locally, regionally and internationally. Henry has given keynote addresses in major T&I conferences in Asia, Europe, Latin America, North America, and Oceania.